ايران سرزميني است با سابقه طولاني و درخشان در زمينه هنرهاي گوناگون که سهم بزرگي در توسعه و تکامل فرهنگ و تمدن اسلامي دارد. از ميان جلوه‌هاي باشکوه هنرهاي دوره‌هاي اسلامي از جمله معماري مي‌توان به مقابر و آرامگاه‌هاي بزرگان دين و سياست با نقشه‌هاي متفاوت و تزيينات متعدد اشاره کرد که در ساير ممالک جهان اسلام نمي‌توان همانند آن‌ها را ديد.
شرايط اقليمي و جغرافيايي سرزمين ايران نقش بسزايي در خلق آثار معماري و هنري داشته و هنرمندان با الهام از باورهاي مذهبي به زيباترين وجه به اين آثار ارزشي جاودانه بخشيده‌اند. در روزگار اسلام آرامگاه‌ها در معماري ايران جايگاه ويژه‌اي داشته و بر اساس شخصيت و کمالات شخص متوفي و شهرت آن فرد نزد عامه مردم احداث شده‌اند.
چگونگي شکل‌گيري ساخت بناهاي آرامگاهي در دنياي اسلام هنوز به‌درستي مشخص نيست. در قلمرو فرهنگ و هنر جهان اسلام در دوره‌هاي مختلف بر اساس جهان‌بيني و بينش حاکمان و فرمانروايان اين بناها ساخته شده و با بهره‌گيري از شيوه‌هاي معماري گذشتگان به فراخور حال و اوضاع سياسي و اجتماعي و مذهبي و باورهاي عاميانه با مصالح بوم‌آورد برپا شده‌اند.
هنرمندان به سفارش باني آرامگاه، متاثر از باورها و الهامات و با توجه به تزيينات وابسته به معماري و جهان‌بيني اسلامي در خلق آثار با بهترين و متداول‌ترين شيوه‌هاي معماري با استفاده از مصالح مرغوب کوشيده‌ند.
اين بناها به لحاظ تکنيک ساخت و روش‌ها و الگوهاي به کار برده شده متفاوت‌اند که مي‌توان بر اساس آن، آثار و بقاياي به جا مانده از معماري اسلامي را دسته‌بندي کرد. اين امر در شناخت هر چه بهتر دوره‌هاي تاريخي احداث بنا و نوع تزيينات به کار رفته در آن تاثيرگذار است.
از جمله اين بناها مي‌توان به بناي يادبود و آرامگاه قابوس بن وشمگير در گنبد کاووس اشاره کرد که شاهکار معماري دوره آل زيار در قرون سوم و چهارم محسوب مي‌شود و هماکنون در آستانه ثبت جهاني است.
موقعيت جغرافيايي
گنبد قابوس بن وشمگير در استان گلستان، شهرستان گنبد کاووس و در ضلع شمالي شهر و گوشه شمال غربي پارک يا باغ ملي، روي تپه‌اي به بلندي 15 متر واقع شده است. گنبد قابوس با نام‌هاي ميل قابوس، برج قابوس و آرامگاه قابوس نيز شناخته مي‌شود و در 5/3 کيلومتري ضلع جنوب شرقي خرابه‌هاي شهر باستاني جرجان يا گرگان قديم قرار دارد.
اين بناي باشکوه که در ميان هياهوي زندگي و ساخت و سازهاي شهري همچنان استوار روي به آسمان دارد و از مسافتي دور نظر هر بيننده را جلب مي‌کند، در گذشته‌هاي دور هادي مسافران و کاروانيان خسته بوده است و از نظر هنر معماري و تاريخي نيز يادگاري بس ارزنده از دوران آبادي و شوکت سرزمين جرجان و دودمان آل زيار است.
جغرافياي تاريخي
ايالت گرگان (جرجان) در جنوب خاوري درياي خزر واقع شده و مشتمل است بر جلگه‌هاي پهناور و دره‌هايي که از دو رود گرگان و اترک سيراب مي‌شوند. در زمان قديم اين ايالت از توابع خراسان شمرده مي‌شد ولي در حقيقت ايالتي مستقل بود. تغييراتي که در اثر فتنه مغول حادث شد ايالت گرگان را از توابع مازندران قرار داد. اين ايالت، مانند ديگر ايالات جنوبي درياي خزر زير سم ستوران مغول‌ها در قرن هفتم خراب و پس از آن بر اثر لشگرکشي‌هاي امير تيمور در پايان قرن هشتم يکسره ويران شد.
معماري گنبد قابوس
گنبد يا برج قابوس از يادمان‌هاي بي‌نظير معماري ايران در دوره اسلامي، در اوج شکوفايي هنر معماري ايران‌زمين، به شيوه معماري رازي که تأثير گرفته از شيوه پارسي و پارتي و خراساني است، در عين سادگي ساخته شده است. اين شيوه در نواحي شمال ايران شکل گرفت، در ري رشد و ترقي يافت و تا زمان آل بويه، سلجوقيان، اتابکان، خوارزمشاهيان و حتي زمان مغول ادامه داشت.
از ويژگي‌هاي شيوه رازي مي‌توان به کارگيري انواع نقش‌هاي شکسته به روش‌هاي مختلف، استفاده از انواع طاق و گنبد و آجرکاري در نما و کتيبه در نما با استفاده از خطوط صاف و شکسته (کوفي بنايي) و افزايش ارتفاع بنا و استفاده از مصالح مرغوب را نام برد. گنبد قابوس 55 متر ارتفاع دارد و با مصالح آجر و ملات ساروج بر مزار شمس‌المعالي بر روي تپه‌اي به بلندي 15 متر ساخته شده است که با احتساب بلندي تپه، ارتفاع آن در مجموع به 70 متر مي‌رسد.
کتيبه‌هاي گنبد قابوس
خط کوفي بنايي (معقلي) براي اولين بار در سبک معماري رازي در دوره آل زيار و در بناي گنبد قابوس به کار رفته که در عين سادگي کاملاً خوانا و برجسته است. اين نوع خط بيشتر در بناها و معماري جلوه‌گر شده و به همين سبب خط کوفي بنايي لقب گرفته است. خط کوفي بنايي صورت‌هاي مختلفي دارد و به آسان، متوسط و مشکل دسته‌بندي مي‌شود. خط معقلي در کتابت کاربرد زيادي ندارد. اساس اين خط روي خانه‌بندي است، به اين ترتيب که اول کاغذ مانند صفحه شطرنجي خط کشي و خانه‌بندي مي‌شود و بعد از تقسيم خانه‌ها، حروف آن مرتب مي‌شود. چون اين خط به ترتيب فوق نوشته مي‌شده، به آساني آن را با آجر مي‌چيده‌اند تا هم عبارتي از آن خوانده شود و هم براي ديوار عمارت تزييني باشد. به اين سبب آن را خط معماري يا خط بنايي ناميده‌اند. معقل، در لغت به معني حصين (پناهگاه و کوه بلند) است. اين معني با اين نوع خط بنايي مطابقت دارد و اين نظريه منطقي است که خط بنايي پس از اين که به کمال مطلوب رسيد، معقلي ناميده شده باشد. قطعاً خط معقلي براي تزيين بناها از خط کوفي استخراج شده است. در کوفي يک دانگ دور است و پنج دانگ سطح، و در خط معقلي دور نيست و همه سطح است و چنانچه فرض کنيم اين خط قبل از اسلام به وجود آمده، بايد از خط سترنجيلي که مادر خط کوفي است، استخراج شده باشد. بهترين خط معقلي آن است که سواد و بياض آن هر دو خوانده شود. يعني سياهي آن چيزي خوانده شود و سفيدي آن چيزي ديگر، که هنر طراحي اين خط در آن است.
ورود به حساب کاربری
زندگی کتابی است ، که بدون سفر یک صفحه آن بیشتر خوانده نمی شود.
