کشور ايران سرزميني وسيع، کم‌نظير با جاذبه‌هاي طبيعي فراوان است. وضعيت زمين‌شناسي، اقليمي، روند تکامل و تاريخ زيستي آن از مهم‌ترين عوامل ايجاد تنوع زيستي ايران به شمار مي‌آيند. دامنه‌هاي شرقي و غربي زاگرس، دامنه‌هاي شمالي و جنوبي البرز، اکوسيستم‌هاي کويري و سواحل خليج فارس، شاخصي کلان از تنوع طبيعي اين کشور مي‌باشند. آنچه که امروزه از پيکار انسان با طبيعت به جاي باقي‌مانده است عبارتند از کاهش تنوع زيستي، آلودگي محيط‌زيست، دخالت‌هاي انساني در محيط طبيعت و بهره‌برداري مداوم از منابع محيط‌زيست که به تدريج توان جذب و ترميم زيست سپهر را اشباع کرده است.
توسعه بي‌رويه فعاليت‌هاي اقتصادي انسان از يک‌سو و اتکا بدون واسطه و وابستگي معيشتي قشر کثيري از جمعيت رو به رشد جهان به طبيعت از سوي ديگر، روز به روز از تنوع طبيعي اکوسيستمها و زيستگاه‌ها مي‌‌کاهد و محدوديت‌هاي بيشتري را براي زندگي و بقا حيات‌وحش فراهم مي‌کند.
در ميان عوامل بي‌شماري که گونه‌ها را تهديد مي‌کنند، تخريب زيستگاه‌ها به عنوان فرايند اصلي محسوب مي‌گردد. از آن جا که به دليل مسائل مالي و اقتصادي حفاظت از اين منابع در سطح گسترده امکان‌پذير نيست، لذا اجراي برنامه‌هاي حفاظتي از گونه‌ها و اکوسيستمها تنها به نقاط مشخصي محدود گرديده که امروزه تحت عناوين مختلف نام‌گذاري مي‌شوند.
آثار طبيعي ـ ملي از جمله اين مظاهر حفاظتي هستند که اثر طبيعي ملي کوه نمک با توجه به جاذبه‌هاي زياد طبيعي، زيست‌محيطي و گردشگري اين مناطق است.
شکل ساختمان گنبد
«گنبدهاي نمکي» از 2 قسمت تشکيل شده‌اند، 1- هسته مرکزي که شامل نمک و ساير لايه‌هاي رسوبي، آذري و دگرگوني متعلق به دوران پرکامبرين، کامبرين است، 2- بخشي که اطراف هسته مرکزي را پوشانده و از سنگ‌هاي رسوبي محلي تشکيل شده و معمولا از رسوبات نمکي جوان‌تر است.
در بيشتر گنبدهاي نمکي، سطح فوقاني به وسيله طبقات رسوبي پوشيده شده و پوششي را تشکيل مي‌دهد که به آن پوشش سنگ مي‌گويند. در بعضي از گنبدهاي نمکي، ضخامت پوشش سنگ به چند صد متر مي‌رسد و بعضي از گنبدهاي نمکي نيز فاقد پوشش سنگ است. مثلا گنبد نمکي قم که در شمال ارتفاعات زنگار منطقه قم قرار دارد، فاقد پوشش سنگ است. پوشش سنگ‌ها معمولا از سنگ‌هاي آهکي، ژيپس و انيدريت تشکيل ميشود. در بعضي موارد پوشش سنگ حاوي ذخايري از مواد گوگردي است.
سيماي ظاهري
ساختمان‌هاي نمکي ممکن است به صورت طاقديس نمکي، بالش‌هاي نمکي، برجستگي‌هاي تيغه مانند، امواج نمکي، استوک‌هاي نمکي و غيره باشد. شکل گنبد نمکي متغير است. ديواره بسياري از گنبدهاي نمکي داراي شيب زياد در حدود 80 تا 90 درجه به طرف خارج است. گنبدهاي نمکي متقارن، کمياب و اغلب گنبدها نامتقارن و شيب ديواره‌ها در جهات مختلف، متفاوت است. مقطع بيشتر گنبدهاي نمکي نزديک به دايره و در بعضي از گنبدها بسيار متغير و اغلب چندين کيلومتر است. 1- رنگ سفيد نمک گنبد 2- يخچال‌هاي نمکي 3- آبشارهاي نمکي 4- غارهاي نمکي 5- فرسايش آبي 6- وجود قنديل‌هاي نمکي 7- بلورهاي زيباي نمک و کاني‌هاي نظير پيريت و فلورين با تنوع رنگ و جلاي فلزي و غيرفلزي 8- تنوع رنگ نمک‌هاي صنعتي گنبد 9- اشکال فرسايشي بسيار زيبا در محدوده گنبد نمکي 10- وجود دره‌هاي نمکي با اشکال رسوبي متعدد گل کلم است.
ارزش گونه‌اي گنبد نمکي بوشهر
بخش‌هايي از گنبد جاشک که نمک دارد فاقد هر گونه پوشش گياهي است اما بيشتر لايه‌هاي سازنده آن آهکي است که ميان کوه نمک سر برآورده و از پوشش گياهي خوبي برخوردار است و در دامنه‌هاي کوه نيز گياهان مقاوم به شوري مشاهده ميشود. در کل پوشش گياهي منطقه شامل گون، گيشدار و قيچ مي‌باشد که در فصول زمستان و بهار انواع گياهان يک‌ساله سطح زمين را مي‌پوشاند و زيبايي خاصي به آن مي‌بخشد. همچنين در دره‌هايي که از آبشارهاي نمکي در امان مانده‌اند، درخچه‌هاي کنار و اشک به وفور ديده ميشود. در فصل زمستان و به دنبال ريزش فصلي منطقه داراي چشم‌انداز قابل توجهي از علفزارهاي سرسبز و گل‌هاي وحشي و گياهان يک‌ساله و غيره است گياهان منطقه پس از پايان دوره مرطوب و شروع دوره خشکي به سرعت خشک و پژمرده ميشود. گياهان بومي اين منطقه شامل کنار، اشک، خارشتر، درمه، گون، لگجي مي‌باشد. در سال‌هاي اخير فعاليت گسترده طيف کوهنوردي دشتي و تبليغ اين اثر باعث گرديده که گروه‌هاي گردشگري و کوهنوردي زيادي جهت بازديد به سمت اين اثر راهي گردند ولي مردم منطقه اطلاع چنداني نسبت به آن ندارند و حضورشان پررنگ نمي‌باشد. افسانه‌هاي زيادي بين مردم عادي درباره کوه نمک وجود دارد و مردم نيز به صورت محدود از نمک آن استفاده مي‌کنند ولي هنوز از اهميت علمي و توريستي آن اطلاع کافي ندارند.
عوامل تاثيرگذاري منفي در گنبد نمکي
سال‌هاي گذشته يک معدن سنگ به مدت 6 ماه فعاليت مي‌کرده که هم‌اکنون تعطيل بوده ولي آثار مخربي آن هنوز پا برجاست و فعلا فعاليت خاصي از ناحيه معادن و ... وجود ندارد. حيات‌وحش جانوري منطقه در حد متوسط است. در گذشته کل، بز کوهي، قوچ، ميش و آهو به تعداد کم در اين کوه و دامنه‌هايش زندگي مي‌کردند که امروزه تنها کل، بز، روباه، شغال، کفتار و تعدادي از پرندگان از جمله، کبک، تيهو، پرستوها، چکاوک‌ها، گنجشک‌ها و سهره‌ها در اين کوه و دامنه‌هايش ديده ميشود. پوشش گياهي ضعيف و گرم و خشک بودن هوا موجب شده که تنها جانوراني بتوانند در اين منطقه باقي بمانند که تحمل شرايط سخت اين منطقه را داشته و بتوانند با چنين محيطي سازگاري پيدا کرده و قادر به ادامه حيات باشند. در تابستان به دليل کمبود بارش و وجود گرد و غبار در آن محدوده باعث کاهش جذابيت منطقه خواهد شد و مثلا با اولين بارش باران زيبا و طراوت منطقه را در بر مي‌گيرد. بارش باران باعث ايجاد رودخانه نمکي و خلق آثار فرسايشي پنجه‌اي و گل کلمي در آن منطقه ميشود البته با توجه به ضريب انحلال بالاي نمک در آب بعضي از پديده‌ها تخريب خواهند شد و به دنبال آن آثار و پديده‌هاي جديد ظهور مي‌کند. با توجه به وجود گسل‌هاي متعدد در آن محدوده امکان بروز زلزله به صورت مکرر وجود دارد و با توجه به حلال بودن نمک در آب عوامل فرسايشي به صورت چشمگيري در انحلال نمک موثر مي‌باشد. يکي از فاکتورهاي مهم در کاهش انرژي حاصل از زلزله وجود رسوبات تبخيري از جمله گچ و نمک است که در گنبد نمکي دشتي به وفور يافت ميشود.
فشار ناشي از توريسم
تاکنون از اين بابت آسيبي به آن وارد نشده به خاطر اين که اغلب بازديد‌کنندگان کوهنورد بوده‌اند و تمام گروه‌هاي کوهنوردي و گردشگري با هماهنگي هيات کوهنوردي دشتي، به همراه يک يا چند تن از کوهنوردان به عنوان راهنما بازديد‌کنندگان را همراهي مي‌کند.
عوامل موثر در حفاظت
ايجاد پاسگاه‌هاي محيط‌‌باني براي حفظ و حراست از گونه‌هاي گياهي و جانوري اثر طبيعي ملي کوه نمک و جلوگيري از شکار غيرمجاز، کنترل چراي بي‌رويه احشام و ممانعت از ورود دامداران به مناطق حساس، برنامه‌ريزي جهت ايجاد و توسعه صنعت اکوتوريسم در اين منطقه، انجام مطالعات و بررسي توان اکولوژيکي منطقه و پيرامون آن جهت شناخت بيشتر اثر طبيعي ملي، انجام طرح جامع و تفصيلي منطقه، ايجاد مرکز بازديد‌کنندگان در منطقه از جمله اقداماتي است که در حفاظت از اين اثر به انجام رسيده‌است.
ديدگاه مردم محلي در خصوص حفظ آن مثبت ارزيابي ميشود و عوامل آسيب‌‌رساني به آن به دليل برداشت از نمک‌ها توسط عوامل انسان صورت مي‌گيرد، ترويج و آگاه کردن مردم از اين آثار و ارزش نگهداري آن از طريق سازمان مي‌تواند بسيار ثمربخش باشد و ايجاد کمپ حفاظتي و ايجاد راه‌هاي مشخص و معين کردن مسير بازديد و تبديل منطقه به عنوان ژئوپارک براي آشنايي دانشجويان رشته‌هاي علوم زمين و جغرافيا از جمله نکات مثبت براي به ثبت رساندن اين اثر است.
در اين راستا سازمان حفاظت از محيط‌زسيت، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري نيز به عنوان ارگان ذي‌صلاح در اين امر فعاليت مي‌کند.
تاريخچه و وجه تسميه اثر
بر اساس گفته‌هاي عامه مردم نام اين آثار طبيعي به نام گنبد نمکي استناد ميشود که اين بنا به همين نام در کتاب‌ها گنبد نمکي خوانده ميشود. شيوه‌هاي معيشت ساکنان بومي اين منطقه کشاورزي و دامداري است و حاکميت اين اثر ارزشمند برعهده منابع‌طبيعي استان بوشهر است.
برنامه حفاظتي
کوه‌هاي نزديک به گنبد نمکي از قديم‌الايام به عنوان شکارگاه خوبي شناخته شده و متاسفانه به دليل هجوم شکارچيان و شکار بي‌رويه، هم‌اکنون داراي تعداد کمي کل و بز مي‌باشد که آن هم به علت زندگي اين گونه در مناطق صعب‌العبور و تحمل شرايط سخت زيستگاهي مي‌باشد. قبلا دشت‌هاي پايين‌دست کوه نمک و دو طرف رودخانه مند زيستگاه مناسبي براي آهو بوده که به دليل تخريب زيستگاه و نيز شکار بي‌رويه، ديگر اثري از اين گونه مشاهده نمي‌شود. در بازديد‌هايي که از ارتفاعات منطقه انجام شده، وجود کومه‌ها و آثار شکارچيان مشاهده شده است و از طرفي چرايي بي‌رويه دام و نفوذ عشاير و دامداران تا قلل منطقه و حضور آنان موجب تخريب زيستگاه و بر هم خوردن تعادل زيستي حيات‌وحش مي‌گردد. وجود معادن متروکه‌اي که در مقاطع زماني خاصي فعاليت مي‌نموده‌اند نيز تغييراتي اندک را در سيماي گنبد نمکي ايجاد نموده است که حفاظت از اين اثر طبيعي ملي مستلزم عدم فعاليت مجدد آن‌هاست.
ورود به حساب کاربری
زندگی کتابی است ، که بدون سفر یک صفحه آن بیشتر خوانده نمی شود.
