کردستان ايران از نقطه نظر قاليبافي داراي دو قطب فعال است که يکي از آن‌ها شهر سنندج و ديگري بيجار است . قاليبافي و پيشرفت آن در سنندج را تا حد زيادي بايد مرهون افرادي دانست که در سده‌هاي قبل در آن‌جا زندگي و از اين هنر و ساير هنرها حمايت مي‌کرده‌اند. بنابراين مي‌توان براي آن حداقل سابقه‌اي حدود يکصد سال را در نظر گرفت. ولي شهرت سنندج بيشتر بواسطه گليم‌هاي بسيار نفيس آن است که داراي آوازه جهاني است.
ساختار
دشت‌ها و کوهپايه‌هاي کُردستان يکي از مناطق مهم گله‌داري در ايران است که گوسفندان آن نيز معمولاً از نژادهاي «کُردي» و «مريواني» است . پشم مصرفي در قالي بافي سنندج بيشتر از نوع دستريس و بسيار نازک است . تا حدي که گاهي اوقات تفکيک و تشخيص نخ‌هاي دستريس و کارخانه‌اي مشکل مي‌شود. قالي‌هاي سنندج به روش ترکي چله کشي مي‌شوند و چله‌ها امروزه از جنس پنبه هستند .
قالي‌هاي اصيل کُردستان بويژه سنندج از نوع يک پود ضخيم بوده است که بنظر مي‌رسد استفاده از يک پود در بافت قالي متأثر از دستبافته‌هاي چون گليم، گبه و ... باشد. ولي امروزه در بافت قالي‌ها از هر نوع پود استفاده مي‌شود. دارهاي مورد استفاده در مناطق شهري عمودي و از نوع ثابت است. رجشمار فرش‌هاي قديمي سنندج بين 15 و حداکثر 25 متغيير بوده‌اند. اگر چه در معدود نمونه‌هاي نفيس و منحصر بفرد رجشمارهاي بالاتر نيز ديده شده است.
اما قالي‌هاي امروز سنندج داراي رجشماري بين 25 و تا 35 هستند. يکي از ويژگي‌هاي بارز قالي‌هايي سنندج، پرزهاي کوتاه آن است که معمولاً پرداخت و قيچي آن در زمان بافت صورت مي‌گيرد.
با وجود آن‌که گره نامتقارن در ميان اهل فن به «گره فارسي» و يا «گره سنه» (نام قديمي آن شهر) معروف است، با اين حال فرش‌هاي سنندج با گره‌اي از نوع متقارن و يا به عبارتي گره ترکي بافته مي‌شوند. بکارگيري الياف کاملاً تابيده شده توسط قاليبافان موجب شده است که گره‌هاي فرش آنان در پشت فرش بخوبي ديده شوند. تمايل بافندگان در نوع بافت بيشتر به قالي‌هاي «لول بافت» است.
طرح‌هاي رايج
طرح «ماهي درهم» عمده‌ترين طرح مورد استفاده قالي سنندج است . هر چند که در گذشته طرح‌هاي بسيار متنوعي در اين شهر بافته مي‌شد، ولي امروزه، بخش اعظم قالي‌هاي دستباف اين شهر، طرح ماهي درهم (هراتي) است که در قالب‌هاي گونه‌گون لچک ترنج (که در زبان محلي آن را کلاه فرنگ مي‌گويند)، سه ترنج و ... بافته مي‌شود.
اگر چه نمي‌توان طرح‌هاي گسترده را دسته‌بندي کرد ولي مي‌توان آن‌ها را تحت عنوان‌هاي ذيل بررسي کرد:
- طرح بته جقه: جقه‌هاي کُردستان با بته جقه‌هاي مناطق ديگر چون کرمان، قم و ... تفاوت دارد مثل: جقه چارکي، جقه توپي، جقه بادامي
- طرح گل فرنگ: با ورود پارچه‌هاي خارجي به ايران، کاربرد طرح گل فرنگ، در بسياري از صنايع دستي ايران رايج شد، که از آن جمله گل فرنگ‌هاي متداول صنايع دستي در کُردستان است. مثل «گل جرسه» که از پارچه‌هاي ژرسه فرانسوي گرفته شده است. «دسته گل» (گل محمدي) که شامل دسته‌هاي گل رز است و يا «گل ميرزا علي» و ...
- طرح گل و بلبل: هما‌ن‌طور که از نام آن مشخص است شامل دسته‌هايي از گل‌هاست همراه با شاخه‌هايي که بر روي آن پرندگان قرار دارند. در طرحي موسوم به «عروس و داماد»، علاوه بر اين گل‌ها و پرنده‌ها، آدمک‌هايي نيز اضافه مي‌شوند.
- گل وکيلي: شامل زمينه‌اي پر از گل‌هاي تجريدي است که در ميان آن‌ها نگاره‌هاي ديگري نيز نقش شده‌اند.
همان‌گونه که ذکر شد امروزه بافت اين طرح‌هاي متنوع بسيار کم شده است و مي‌توان گفت در پايان جنگ جهاني دوم، بافندگان سنندج اين طرح‌ها را به کنار گذاشتند و اينک «ماهي سنه» از نقشه‌هاي رايج سنندج است.
رنگ‌بندي
قالي‌هاي قديمي سنندج داراي رنگ آميزي بديع و شفافي بودند که متأسفانه امروزه جاي خود را به رنگ‌هاي بي‌ثبات و خام شيميايي داده اند. استفاده از رنگ‌هاي لاکي سير، سرمه‌اي و آبي در رنگ‌آميزي فرش‌هاي قديمي سنندج اهميت دارد. فرش‌هاي امروز سنندج علاوه بر رنگ‌هاي مذکور، با کاربرد رنگ‌هاي نسبتاً ملايم‌تري مانند: کرم، آبي روشن و لاکي روشن از تنوع بيشتري برخوردار شده است.
رنگرزي
رنگرزي در سنندج و ساير مناطق کُردستان نيز چون بيشتر نواحي ايران ابتدا با رنگرزي گياهي شروع شد و سپس با سهل الوصول بودن رنگ‌هاي شيميايي، رنگرزي شيميايي در آن‌ها رواج گرفت که اين امر لطمه زيادي به کيفيت قالي‌هاي بافته شده در اين شهر زده است.
ابعاد
بنظر مي‌رسد که بافت قالي‌هايي با ابعاد کوچک در سنندج متداول است، که تحت تأثير بافته‌هاي عشايري آن منطقه باشد. فرش‌ها در ابعاد مختلفي مانند پشتي، ذرع و نيم، دو ذرع، کناره، شش مترمربعي و حداکثر نه مترمربعي بافته مي‌شوند، ابعاد بزرگ‌تر کمتر مورد توجه بوده‌اند.
وضعيت فعلي
بافت‌هاي امروزي سنندج اغلب يکنواخت بوده و مهارت بافندگان و طراحان آن در دهه‌هاي اخير تغيير چنداني نکرده است. با مشاهده فرش‌هاي زيبا و مرغوب گذشته سنندج مي‌توان به جرات ادعا کرد که مرغوبيت فرش‌هاي کنوني سنندج تا حدودي کاهش يافته است. از طرف ديگر عدم هم‌خواني طرح‌هاي ظريف، اصيل و قديمي سنندج با رنگ‌هاي شيميايي (که امروزه مصرف مي‌شوند) و بافت دو پود، موجب افت کيفيت قالي سنندج شده است.
از آنجايي‌که بخش اصلي بافندگان و رنگرزان استان کُردستان را زنان و دختران تشکيل مي‌دهند و عمدتاً بخش عظيمي از کار قاليبافي در تمامي مراحل‌اش در منزل انجام مي‌گيرد لذا تعداد کارگاه‌هايي که در زمينه قالي سنندج فعاليت دارند نسبت به اکثر مناطق ديگر کمتر است بطوري‌که طبق آمار وزارت جهاد کشاورزي در تابستان 1380 در سراسر استان کُردستان فقط 2 کارگاه ريسندگي و 7 کارگاه رنگرزي به ثبت رسيده، وجود داشته است.
ورود به حساب کاربری
زندگی کتابی است ، که بدون سفر یک صفحه آن بیشتر خوانده نمی شود.
