سمانه کاکاوند _ اَلْوَنْد، شهري‌ در استان‌ قزوين است‌. اين‌ شهر با 36 و 10 عرض‌ شمالى‌ و 50 و 4 طول‌ شرقى‌، يکى‌ از شهرهاي‌ 12 گانة استان‌ قزوين است‌ که‌ با موقعيتى‌ دشتى‌ و اقليمى‌ معتدل‌ در 12کيلومتري‌ جنوب‌شرقى‌ شهر قزوين‌ قراردارد و از لحاظ اداري‌ جزو بخش‌ مرکزي‌ شهرستان‌ قزوين‌ به‌ شمار مى‌آيد.

شهر امروزي‌ الوند در دهة 1320ش‌ آبادي‌ کوچکى‌ با 695 نفر جمعيت‌ بود ، هر چند جمعيت‌ اين‌ آبادي‌ مطابق‌ اولين‌ سرشماري‌ عمومى‌ (1335ش‌) 595 نفر بود که‌ در 1345ش‌ به‌ 725 نفر رسيد.

در دهة بعدي‌، عمدتاً به‌ سبب‌ آغاز فعاليت‌هاي‌ صنعتى‌ در شهر البرز از 1348ش‌ به‌ بعد، جمعيت‌ اين‌ آبادي‌ با رشدي‌ شتابان‌ رو به ‌افزايش‌ نهاد و مهاجرانى‌ از نقاط ديگر، به‌ويژه‌ زنجان‌، آذربايجان‌ و گيلان‌ در اين‌محل‌ ساکن‌ شدند، به‌ نحوي‌ که‌ جمعيت‌ آن‌ در 1355ش‌ به‌ 505 ،4 نفر (910 خانوار) افزايش‌ يافت‌ و تأسيسات‌ و واحدهاي‌ خدماتى‌ گوناگون‌ در آن‌ برپا شد. از 1357ش‌، به‌ سبب‌ فعال‌ شدن‌ شهر صنعتى‌ البرز از يک‌ سو و بى‌توجهى‌ به‌ مقررات‌ محدوده‌هاي‌ شهري‌ از سوي‌ ديگر، جمعيت‌ الوند رشدي‌ شتابان‌ يافت‌ و توسعة کالبدي‌ آن‌ در خارج‌ از قلعه‌ به‌ سمت‌ شمال‌ شرقى‌ و شهر صنعتى‌ صورت‌ گرفت‌.

ساخت‌ خانه‌هاي‌ تعاونى‌ کارگري‌ نيز کمک‌ کرد، تا اينکه‌ در 1365ش‌ الوند به‌ صورت‌ شهر درآمد .

جمعيت‌ اين‌ شهر در اين‌ زمان‌ 938 ،39نفر بود که‌ در دورة 5 سالة بعدي‌ (تا 1370ش‌)، يک‌ بار ديگر با افزايشى‌ چشمگير به‌ 557 ،54 نفر رسيد و به‌ همين‌ ترتيب‌، تراکم‌ نسبى‌ جمعيت‌ شهر به‌ 510 ،20نفر در کم 2 افزايش‌ يافت‌ .

فعاليت‌ اقتصادي‌ اين‌ شهر پيش‌ از اين‌ زراعت‌، کارگري‌ و باغداري‌ بود. زمين‌هاي‌ کشاورزي‌ الوند که‌ غالباً از نوع‌ درجة يک‌ و دو و از خاک‌هاي‌ حاصل‌خيز به‌ شمار مى‌آيند ، در 1360ش‌، 768 هکتار بود که‌ عمدتاً (7/98%) به‌ صورت‌ آبى‌ بهره‌برداري‌ مى‌شد.

در آن‌ زمان‌، محصولات‌ عمدة الوند عبارت‌ بود از سيب‌، تره‌بار جاليزي‌ و انگور و علاوه‌ بر آن‌، گندم‌ آبى‌ (200 هکتار)، جو آبى‌ (100 هکتار)، چغندرقند (80 هکتار) و حبوبات‌ (20 هکتار) ( فرهنگ‌ اقتصادي‌...، 97). يکى‌ از بزرگ‌ترين‌ باغ‌هاي‌ واقع‌ در محدودة الوند، باغ‌ عمران‌ است‌ که‌ 85 هکتار وسعت‌ دارد و عمده‌ترين‌ محصولات‌ آن‌ سيب‌ و گلابى‌ است‌ .

آب‌ کشاورزي‌ از طريق‌ چاه‌ و نهر منشعب‌ از شبکة طالقان‌ تأمين‌ مى‌شود . پيش‌ از اين‌، الوند داراي‌ يک‌ رشته‌ قنات‌ بود. در 1360ش‌ در الوند 150 ،2رأس‌ دام‌ که‌ عمدتاً (7/97%) دام‌ کوچک‌ بود نگهداري‌ مى‌شد. درگذشته‌ بافت‌ گليم‌ و جاجيم‌ نيز ميان‌ اهالى‌ رواج‌ داشت‌ .

شهر الوند در حال‌ حاضر از لحاظ جمعيتى‌ يکى‌ از شهرهاي‌ متوسط ، و به‌ سبب‌ مجاورت‌ با شهر صنعتى‌ البرز و بافت‌ جمعيتى‌ آن‌، يکى‌ از شهرهاي‌ مهم‌ کارگري‌ کشور به‌ شمار مى‌آيد.

هسته اوليه شهر را قلعه‌اي‌ 4 گوش‌ با 18 برج‌ تشکيل‌ مى‌داد که‌ امروزه‌ در جنوب‌ الوند قرار دارد و محلة آن‌ هنوز چهرة کاملاً روستايى‌ خود را حفظ کرده‌ است‌.

براساس‌ آخرين‌ سرشماري‌ عمومى‌ (1375ش‌)، الوند 758 ،60نفر (108 ،12خانوار) جمعيت‌ دارد که‌ اين‌ عده‌ 3/12% از کل‌ جمعيت‌ شهرستان‌ قزوين‌ را شامل‌ مى‌شود .

به‌ اين‌ ترتيب‌، جمعيت‌ اين‌ شهر در يک‌ دورة 20 ساله‌ (1355- 1375ش‌) حدود 5/13 برابر رشد يافته‌ است .

از مشاهير اين قريه کوچک ابوالحسن اقبال آذر (۱۲۵۲-۱۳۴۹) فرزند ملا موسي معروف به «اقبال‌السلطان آذر» و «اقبال آذر» خواننده موسيقي ايراني و صاحب يکي از قوي‌ترين صداها در آواز ايراني بود. اولين صفحه ايراني که پر شد در تفليس و با صداي ايشان بوده است. وي خواننده مکتب تبريز در موسيقي ايراني بوده است.وي در سال ۱۲۷۷ ش قزوين را را ترک کرده و به تبريز رفت.

آثار تاريخي شهر الوند

در شهر الوند چهار اثر تاريخي وجود دارد:
مسجد امام خميني
خانه اربابي
دو تپه تاريخي
مسجد امام خميني: اين مسجد قديمي ترين مسجد شهر الوند است که در بافت سنتي واقع شده است.سازمان ميراث فرهنگي،صنايع دستي و گردشگري استان قزوين در حال حاضر به مرمت و بازسازي اين بنا مشغول است.

از شاخصه هاي چشمگير بنا مي توان به طاقنماهاي معمول معماري اسلامي و ستون‌هاي قطور و مستحکم آن اشاره کرد که از ظرافت خاصي برخوردار است.

مصالح اصلي به کار رفته در ساخت اين بنا،آجر است که با بند کشي بسيار ساده اي چيدمان شده است.از ديگر ويژگي‌هاي اين اثر مي توان به محراب بلند و رفيع آن که با پوششي از کاشي‌هاي رنگين تزئين شده است اشاره کرد.

بر روي اين محراب آياتي از کلام الله مجيد به خط کوفي نگاشته شده است.محققان و کارشناسان، تاريخ ساخت بنا را اواخر دوره قاجار يا اوايل حکومت پهلوي اول مي دانند.

خانه اربابي:اثر تاريخي ديگر الوند خانه اربابي است که در نزديکي تپه تاريخي قرار گرفته است.شواهد امر مبني بر اين است که بناي مذکور داراي دو طبقه و تعداد کثيري اتاق و راهرو بوده است. تاريخ ساخت بنا با تکيه بر نظريه کارشناسان حوزه ميراث فرهنگي،اواخر دوره قاجار يا اوايل حکومت پهلوي تخمين زده شده است.

تپه تاريخي: اين تپه در بافت قديمي شهر و در نزديکي خانه اربابي قرار دارد. باستانشناسان طي حفاري‌هاي خود به تعدادي سفال‌هاي نخودي، خاکستري و قرمز رنگ که داراي نقوش هندسي،حيواني و انساني بودند ،دست يافتند. بر اساس حدسيات و به استناد سکه ها و سفالينه هاي مکشوفه،اين تپه را متعلق به دوره صفويه دانسته اند.

در جنوب‌ شرقى‌ الوند تپه‌اي ديگر‌ منسوب‌ به‌ دورة صفوي‌ و سنگ‌ قبرهايى‌ مربوط به‌ همان‌ دوره‌ وجود دارد .