نقش و طرح که رکن اساسي در سوزندوزي به شمار مي‌آيد براي هر دوره سند هويتي است که معمولاً از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود.
زنان بلوچ ممکن است براساس نوع سليقه و تجربيات خود در نقوش تغييراتي به وجود آورند و نقوش را کم و زياد کنند اما اصل آن و در واقع هويت آن نقش هرگز از بين نمي‌رود.
سوزن دوز نقوشي را که بکار مي‌برد بدون آنکه قبلاً طرحي براي آنان ايجاد کند با نهايت ظرافت بر روي پارچه مي‌آورد که براي ايجاد نقش بيشتر سعي مي‌شود از عناصر بي جان طبيعت استفاده شود تا نقش‌هايي مانند نقش انسان و حيوان و اين شايد به علت ايمان و اعتقاداتي است که مردم بلوچ به آنها پايبند هستند اعتقاداتي که آنها را بيشتر براي تعيين نقش به سوي اشکالي سوق مي‌دهد که با فرهنگ و مذهب آنها منافات نداشته باشد.
تا حد امکان سعي مي شود از نقوش هندسي استفاده شود اما با وجود همه اين‌ها باز هم نقوشي که بيانگر نقش انسان حيوان و گياه باشد را مي‌توان در آثار هنر برخي از هنرمندان مشاهده کرد.
بطور کلي نقوشي که بکارگرفته مي شوند عبارتند از :
نقوش انساني
از اين نقوش در هنرسوزندوزي کمتر استفاده مي‌شود وا ين نوع نقش برروي قاليچه‌ها کاربرد بيشتري دارد .
نقوش انساني ممکن است کاملاً به شکل انسان نباشد اما به خاطر برخي از نشانهايي که به انسان يا هرشي ء ديگري دارد نام آن را اقتباس مي‌کنند.
نقوش حيواني
برگرفته از نام انواع حيوانات است که اين حيوانات ممکن است دراطراف و خود منطقه وجود داشته باشد يا مانند نقش حيوانات مثل طاووس برگرفته از آن ذهنيات فرد باشد که بخاطر زيبايي آنرا بکار مي‌برند .
نقوش گياهي
عدم وجود گل در بلوچستان ذهن سوزندوز را برآن داشته تا به نقش آفريني آن بپردازد و يا با کنارهم قراردادن چند مربع، لوزي، مثلث يا مستطيل انواع گل‌ها و نقش رامي‌آفريند .
نقوش هندسي
نقش‌ها ي هندسي بيشترين کاربرد را نه تنهادرسوزن دوزي بلکه در انواع فعاليت‌ها مانند سفال و زرگري مي تواند، داشته باشد
نقش‌هاي هندسي متنوع تراز ديگر نقوش است و درعين سادگي مي‌تواند بسيار زيبا و جذاب باشد .
نقش‌ها در روستاها و شهرهاي دور افتاده از اصالت بيشتري برخوردارند بطوري که هرچه به طرف شهر پيش برويم آن اصالت کمتر به چشم مي خورد .
نقش‌ها را مي‌توان همان دنياي عشق، صداقت، يکرنگي، صفا وصميميت زن‌هاي بلوچ دانست که با زندگي آنها آميخته است .
سوزندوزي و طرح نقش براساس شمارش تاروپود ها ايجاد مي شود . ونوع کار با هم متفاوت است نقش‌هايي که بصورت ظريف و بامهارت خاصي دوخته مي‌شوند را خود کار مي‌گويند وبه آنهايي که درشت هستند ومرغوبيت نوع اول را ندارند توئي گفته مي‌شود که اين نوع تقسيم بندي درميان بلوچ‌ها مکران رواج دارد که مي تواند در عامل قيمت گذاري بسيار مهم باشد.
همانطور که گفته شد طرح‌هاي هر منطقه اصالت خاص خود را دارند و سوزندوزي مناطق شمالي (بلوچهاي سرحدي) با بلوچهاي مکران ( بلوچهاي مناطق جنوبي استان ) با هم متفاوتند.
درقسمت‌هاي جنوبي رنگ‌هاي تيره با نقوش ريز و پر مورد استفاده است اما در منطقه سرحد از رنگ روشن و نقوش ساده بيشترين استفاده مي‌شود .
مهم ترين محدوديت درهنر سوزن روزي بلوچ استفاده از نقوش هندسي است که براساس تار و پود منظم و عمود برهم دوخته مي شود .
انواع طرح‌ها
1- طرح‌هاي تاري: سه تاري ، چهارتاري ، شش تاري، هفت تاري وده تاري
2- طرح‌هاي گل
3- طرح‌هاي حاشيه يا اطراف گل
4- طرح‌هاي چشم
5- ابزار کار و وسايل زندگي
6- عناصر طبيعت مانند ماه وخورشيد
7- حيوانات اهلي و وحشي مانند اسب ، شتر، مرغ، خروس، بز و پلنگ که بنامهاي اسب گوش، مرغ پر، مرغ وخروس ، صبرلو، اشتر و بز است .
8- پرندگان
9- خزندگان (مار)
انواع فرآورده‌هاي سوزن دوزي
توليدات سوزن دوزي که قبلا منحصر به سوزن دوزي برروي لباس‌هاي محلي بود گسترش يافته و امروز با خلق آثار و فرآورده‌هاي ديگري هم چون سجاده، سفره، پرده و کوسن از هنرمندان روبروئيم .
انواع فرآورده‌هاي سوزن دوزي که گسترش قابل توجهي يافته رامي توان چنين ذکر کرد.
1- قطعات تزئيني جامه زنان
2- قريشي ( کريشي )
3- محصولات جديد
4- نوارهاي سوزن دوزي شده
انواع کار
همانطور که بيشتر اشاره شد درميان بلوچهاي مکران ( جنوب استان ) دونوع کارسوزن دوزي بلوچ رواج دارد .
1- خردکار
2- توئي
خردکار همان ظريف دوزي است که زمان زيادي بايد براي آن صرف شود و نقش‌ها در آن ريز و ظريف هستند.
اما براي توئي زحمت زيـادي لازم نيست و شايد براي همه قابل ياد گيري باشد که اين نوع کار در سوزن دوزي را شايد بتوان مهمترين عامل در قيمت گذاري دانست.
براي خرد کار و تويي عاملي که بسيار مهم است جنس پارچه است چون براي هر نوع خرد کار و توئي از پارچه مخصوص به آن استفاده مي شود.
دوخت وانواع آن
دوخت در هر منطقه‌اي با منطقه ديگر تفاوت دارد و در هر منطقه‌اي نيز نام مخصوص بخود را دارد بــه اين ترتيب نمي‌توان براي آن تعريف خاصي لحاظ کرد.
از انواع دوخت‌ها مي توان به چوطل دوزي، آسان تانکه، بالمدک، کپ و جلت، محسم سندکي، چکن و پرکار لاهاري اشاره‌‌اي داشت .
رنگ
در بلوچستان رنگ‌ها تحت تاثير اصول قبيله‌اي تاريخي حماسي مظلوميت و محروميت مردمان آن و ايستادگي در مقابل بسياري از نابرابري‌هاي جامعه قرار گرفته است.
زن صبور بلوچ در کار خود بيشتر از رنگ‌هايي استفاده مي کند که به نوعي بيانگر صورت‌هايي از عدم امنيت و آرامش و به تصوير کشيدن طبيعت بي قرار او باش .
رنگ نيز از بسياري از تحولات جامعه به دورنمانده وآن خالصيت و ترکيب خود را از دست داده و ميدهند اصولا رنگ‌هايي که در روستاها از آنها استفاده مي شود با نوع رنگي که درشهرهاي بزرگ مورداستفاده قرار مي گيرند از اصالت بيشتري برخوردار است .
بررسي مشکلات سوزندوزي
سوزن دوزي شايد تنها هنري است که به حوزه جغرافيايي خاصي اختصاص دارد که از گذشته هاي دور به ارث رسيده است که بيشتر توليدات به علت عدم وجود بازارهاي جهاني درخود منطقه به فروش مي‌رسند که شايد علت آن نبود راه‌هاي ارتباطي، دوري از شهرها و مراکز استان و رواج آن بيشتر درروستاها باشد مهمترين مشکلات را چنين مي توان برشمرد:
1- بي سوادي اکثريت توليد کنندگان که اين باعث مي شود اطلاعاتي درمورد فروش، چگونگي فروش و توليد انواع فرآورده ها وجود نداشته باشد.
2- رواج آن بيشتر در روستاها و مناطق دور افتاده که به علت نبود راه‌هاي مناسب نمي‌تواند مواد اوليه به خوبي در اختيار توليد کنندگان قرارگيرد .
3- دستمزد پايين که علت اصلي آن واسطه‌ها است، واسطه‌ها که رابطه ميان توليد کننده و مصرف کننده هستند از فقر اقتصادي توليد کنندگان سوء استفاده مي‌کنند وتوليدات با ارزش آنها را به قيمت‌هاي بسيار پايين خريداري مي‌کنند.
4- وجود وسايل جايگزيني مانند چرخ‌هاي گلدوزي درشهرهاي زاهدان ، سراوان ، ايرانشهرو...
ورود به حساب کاربری
زندگی کتابی است ، که بدون سفر یک صفحه آن بیشتر خوانده نمی شود.
